1,3 miljoen euro aan Dekkerbeurzen voor 4 topwetenschappers

Drie op de honderd Nederlanders heeft een hersen-aneurysma: een plaatselijke verwijding van een slagader in het hoofd. Het bloedvat is op de plek van de verwijding minder stevig en kan uiteindelijk zelfs barsten.

Ernstige beperkingen

De hersenvliesbloeding die dan ontstaat is een ernstige aandoening: na drie maanden is één op de drie patiënten overleden en van de mensen die het overleven heeft de helft naderhand last van ernstige beperkingen.

Maar liefst 65% van de mensen die een hersenvliesbloeding krijgen is vrouw. Neuroloog en onderzoeker dr. Ynte Ruigrok gaat de aankomende vijf jaar onderzoeken hoe dit komt. “Ik wil de oorzaken die ervoor zorgen dat de ziekte vaker bij vrouwen voorkomt ontrafelen. Zo krijgen we een beter beeld van de risicofactoren voor vrouwen én voor mannen.”

Mogelijk unieke risicofactoren bij vrouwen

Ondanks het verschil in risico op de ziekte tussen mannen en vrouwen, is de manier waarop artsen voorspellen wie een hoge kans heeft op een hersen-aneurysma en een hersenvliesbloeding gelijk voor beide geslachten.

Ruigrok: “We weten bijvoorbeeld al dat mensen die roken en een hoge bloeddruk hebben meer risico lopen, maar niet of roken en hoge bloeddruk een even sterke invloed hebben bij vrouwen en mannen. En mogelijk zijn er risicofactoren die alleen bij vrouwen een rol spelen. Hoe meer risicofactoren we kennen, hoe beter we straks kunnen voorspellen welke mensen een hoog risico op hersenvliesbloedingen hebben.” 

Het doel is om mensen met een hoog risico preventief te onderzoeken op de aanwezigheid van een hersen-aneurysma. Dat kan met een scan van de bloedvaten van het hoofd. Een arts kan het aneurysma vervolgens met een operatie afsluiten waardoor het geen hersenvliesbloeding meer kan veroorzaken. Op dit moment doen artsen dat al bij familieleden van mensen die een hersenvliesbloeding hebben gehad. Ruigrok: “Dit is een hele duidelijke en goed op te sporen groep mensen met een verhoogd risico. Ik wil ervoor zorgen dat we straks ook bij andere mensen met een hoog risico het aneurysma vroegtijdig op kunnen sporen.” 

Levensgevaarlijke hersenvliesbloedingen voorkomen

Ruigrok gaat onder andere kijken naar genetische factoren, leefstijl, hormonale factoren en de grootte en vorm van hersenbloedvaten. Uiteindelijk gaat ze hiermee twee risico-modellen maken: een voor mannen en een voor vrouwen. “Hiermee kan ik dan mensen aanwijzen met een laag en een hoog risico op hersenvliesbloedingen. De mensen met een hoog risico kunnen dan in de toekomst door hun huisarts naar het ziekenhuis verwezen worden voor een scan. Zo kunnen we enorm veel levensgevaarlijke hersenvliesbloedingen voorkomen.”

• Soort beurs: Clinical Established Investigator
• Bedrag: 770.000 euro
• Looptijd: 5 jaar
• Waar: UMC Utrecht

Het onderzoek van Nagy richt zich op veiligere medicijnen voor patiënten die een herseninfarct hebben gehad. Veel van hen krijgen medicijnen voorgeschreven om bloedstolsels te voorkomen. Bloedstolsels kunnen namelijk opnieuw tot een herseninfarct leiden. Deze medicijnen hebben echter een vervelende bijwerking. Ze kunnen bloedingen veroorzaken, soms zelfs gevaarlijke.

Omvallende dominostenen

Bloedstolsels ontstaan door ingewikkelde kettingreacties van verschillende stollingseiwitten. Zo’n kettingreactie kan je vergelijken met een rij omvallende dominostenen. Zoals dominostenen één voor één omvallen, activeert het ene stollingseiwit de volgende. Er zijn twee kettingreacties met verschillende stollingseiwitten waardoor bloedstolsels ontstaan.

Nieuw en veiliger medicijn

Het onderzoek van Magdi Nagy richt zich op één van deze kettingreacties. Deze veroorzaakt niet alleen bloedstolsels maar ook ontsteking. Er zijn aanwijzingen dat deze kettingreactie een rol speelt bij het ontstaan van herseninfarcten en de gevolgen ervan. Een medicijn dat deze kettingreactie onderbreekt zou een nieuw en veiliger medicijn tegen een volgend herseninfarct kunnen zijn.

Welke stofjes werken het beste?

Magdi gaat in het plasma en in bloedstolsels van patiënten die een herseninfarct hebben doorgemaakt meten of deze kettingreactie een rol heeft gespeeld bij hun infarct. Ook onderzoekt ze verschillende stofjes die deze kettingreactie afremmen. Ze neemt bloed af bij gezonde vrijwilligers en mensen die een herseninfarct hebben gehad. Daarin bestudeert ze welke stofjes het beste werken tegen stolsels. Vervolgens gaat ze onderzoeken of bepaalde van deze stofjes herseninfarcten kunnen tegengaan. Met dit onderzoek hoopt Magdi een stap te kunnen zetten naar veiligere medicijnen om herseninfarcten te voorkomen.

• Soort beurs: Postdoc
• Bedrag: 279.000 euro
• Looptijd: 3 jaar
• Waar: Maastricht UMC+

Mensen die een herseninfarct hebben doorgemaakt hebben een grote kans om er weer één te krijgen. Mogelijk komt dit doordat een stuk stolsel is achtergebleven in het hart. Dit kan losraken en naar de hersenen doorschieten. Leon Rinkel gaat onderzoeken hoe je zo’n stuk stolsel zo snel en goed mogelijk kunt opsporen en hoe vaak dit een nieuw herseninfarct veroorzaakt.

Veel slechter aan toe

Binnen 5 jaar heeft een kwart van alle mensen die een herseninfarct hebben doorgemaakt er opnieuw één gekregen. Binnen 10 jaar gaat het zelfs om 40%. De behandeling om een volgend herseninfarct tegen te gaan kon dit niet voorkomen. Helaas zijn mensen er na een tweede herseninfarct nog veel slechter aan toe.

Zo snel mogelijk na eerste herseninfarct

Een herseninfarct kan ontstaan als er van een bloedstolsel in het hart een deel afbreekt en in een hersenbloedvat terechtkomt. Als een achtergebleven stuk bloedstolsel vervolgens ook losraakt, kan er een tweede herseninfarct optreden, veronderstelt Leon. Daarom is het belangrijk om zo snel mogelijk na een eerste herseninfarct te kijken of er nog een stuk bloedstolsel in het hart zit. Leon gaat onderzoeken of dit het beste kan met een CT-scan, meteen als mensen met een herseninfarct het ziekenhuis binnenkomen.

Mogelijk sneller antistolling nodig

Ook wil Leon achterhalen hoeveel risico mensen met een bloedstolsel in het hart lopen op een herseninfarct. Mogelijk moeten zij heel snel na het herseninfarct antistolling krijgen om een volgend herseninfarct te voorkomen. Omdat antistolling de kans op bloedingen vergroot, is het belangrijk om te onderzoeken of het risico op een herseninfarct groter is.

• Soort beurs: Junior Clinical Scientist
• Bedrag: 166.000 euro
• Looptijd: 2 jaar
• Waar: Amsterdam UMC

Op jonge leeftijd een hartstilstand of hartfalen krijgen. Dat kan mensen overkomen die een verdikte hartspier hebben door de erfelijke hartspierziekte hypertrofische cardiomyopathie. Bij andere patiënten kunnen deze hartproblemen echter veel later optreden. Sean Jurgens werkt aan een risicoscore om te voorspelen wie wanneer klachten gaat krijgen.

Niet te voorspellen

Hartspierziekten kunnen hartfalen en/of een hartstilstand tot gevolg hebben. De helft van de patiënten met een hartspierziekte heeft een foutje in het DNA. Bij de rest is (nog) geen erfelijke oorzaak bekend. Artsen kunnen niet voorspellen hoe de ziekte bij een patiënt zal verlopen, ook niet bij mensen met een foutje in het DNA. De één krijgt al jong hartproblemen, de ander pas veel later in het leven.

Optelsom DNA veranderingen

Sean Jurgens gaat op zoek naar nog onbekende veranderingen in het DNA om beter te voorspellen wanneer deze patiënten hartproblemen krijgen. Dit kunnen zeldzame DNA-foutjes zijn die voor een groot risico op hartproblemen zorgen, maar ook veel voorkomende veranderingen in het DNA met maar een heel klein risico. Of en wanneer iemand ziek wordt, hangt af van de optelsom van alle foutjes en veranderingen in het DNA van een persoon.

DNA risicoscore

In de komende 2 jaar gaat Sean daarom het volledige DNA in kaart brengen van 500 patiënten die de hartspierziekte hypertrofische cardiomyopathie hebben. Dit vergelijkt hij met het DNA van gezonde personen. Zo hoopt hij nieuwe foutjes en veranderingen in het DNA te vinden die samenhangen met deze aandoening. Hij wil een DNA risicoscore ontwikkelen waarmee je per persoon kunt bepalen hoe groot het risico is op de hartspierziekte, hartfalen en een hartstilstand. Mensen met een groot risico kan je dan goed in de gaten houden en op tijd behandelen.

• Soort beurs: Junior Clinical Scientist
• Bedrag: 147.000 euro
• Looptijd: 2 jaar
• Waar: Amsterdam UMC